کد مطلب:51488 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:8

گنجینه پرسمان » متفرقه

فرايند جهاني شدن را توضيح دهيد. آيا امري است مثبت يا منفي؟

از جهاني شدن تعاريف و توصيفات مبهم و متضادي ارائه شده است.

1 - برخي جهاني شدن را فرايندي دانستهاند كه از آغاز تاريخ بشر اين حركت آغاز شده و تأثيرات آن با گذشت زمان افزايش يافته، ليكن الان به نحو گستردهاي در جريان است.

2 - برخي آن را همزاد با مدرنيته و مدرنيزاسيون ميدانند كه از چند قرن گذشته با توسعه سرمايه داري رشد و توسعه يافته است.

3 - برخي جهاني شدن را فرايندي متأخر و متعلق به ربع پاياني قرن بيستم دانستهاند كه با مدح سوم تجرد؛ يعني فراتجرد يا پست مدرنيسم همزاد است.

معناي اول و دوم مورد بحث نيست، بلكه سخن در معناي سوم است. امروزه جهاني شدن (Globalization) اصطلاحي است كه از لوازمات فراتجرد يا پست مدرنيسم به حساب ميآيد كه از دهه نود در محافل علمي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي رواج پيدا كرده است.

طبق اين اصطلاح جهاني شدن مرحلهاي از تاريخ بشري است كه در آن روابط اجتماعي انساني كيفيتي بدون مرز و بدون زمان به خود ميگيرد؛ به گونهاي كه زندگي انسانها در سطح كره خاكي به مثابه مكاني واحد شكل گرفته و در نهايت با يك نوع نگرش و نگاه به زندگي انسجام مييابد. چون امروزه ابزارهاي قدرت و تبليغات در دست نظام سرمايه داري است، جهاني شدن، در واقع پيروزي نظام سرمايهداري در جهان است.

بنابراين معنا، بهتر است به جاي جهاني سازي از اروپايي سازي، غربي سازي يا امريكايي سازي سخن گفته شود؛ چون كه در جهاني سازي رواج الگوهاي اقتصادي، سياسي و فرهنگي جهان سرمايه داري است.

نظام كاپيتاليستي پس از فروپاشي كمونيسم با سرعت هر چه تمامتر جهان را مينوردد. از آن زمان تاكنون در روند جهاني سازي كنسرسيومهاي بزرگ صنعتي غرب، بانكها و بازارهاي مالي با سرعت روزافزوني ادامه دارد؛ تصميمهايي كه مديران و رؤساي بزرگ و صاحب قدرت در نيويورك، فرانكفورت، پاريس و لندن اتخاذ ميكنند، حتي در دور افتادهترين نقاط آسيا، افريقا و امريكاي لاتين تأثير ميگذارد.

اما اين كه چرا اكثر كشورها با آن مخالفند، پاسخ اين سخن با توجه به آنچه كه در معناي جهاني شدن بيان شد، روشن ميگردد. لازمه جهاني شدن تهاجم فرهنگي به كشورهاي ضعيف و در حال رشد و تسلط فرهنگي و اقتصادي بر آنهااست كه فروپاشي باورها و اعتقادات و فرهنگهاي بومي را در بر دارد. نيز شكست اقتصادي كشورهاي ديگر را موجب ميگردد. بدين جهت است كه بسياري از روشنفكران جهان سوم بر اين باورند كه جهاني شدن با امريكايي شدن درهم تنيده شده است و در اين حركت هويت فكري و فرهنگي ملتهاي كوچك به خطر ميافتد.(1)

جهاني شدن از دو جهت جوامع را با بحران هويت رو به رو ميكند:

يكي اين كه انسانها براساس دو عنصر زمان و مكان هويت مييابند و جهاني شدن با فشردگي زمان و مكان عملاً اين عنصر را مخدوش ميسازد.

دوم اين كه در هر يك از جوامع بشري نظام ارزشي متناسب با ظرفيتش وجود دارد كه با جهاني شدن، نظام ارزشها و باورها فروميريزد.

در واقع جهاني شدن، اقدام عملي نظريه جنگي تمدنهاي هانتينگون است كه تمام توجه او در اين نظريه به تمدن و فرهنگ غرب دوخته شده، و آن را يگانه تمدن ميخواند و خواهان پيروزي بي چون چراي آن بر ديگر تمدنها است. هانتينگون تمدن غرب را با ويژگيهايي مانند گ رواداري، پلوراليسم و انساني بودن و ديگر تمدنها را بسته و ناكام درحل مشكلات بشريت و مستبد معرفي ميكند و نتيجه ميگيرد كه تمدن غرب ميراث يونان و مسيحيت است و لائيسم، حاكميت قانون، پلوراليسم اجتماعي، جامعه مدني و حقوق بشر از مؤلفههاي آن است كه در ديگر تمدنها از آن خبري نيست.

طبيعي است كه اين گونه سخن گفتن كه در مسير جهاني سازي است، خشم ديگر ملتها را در پي داشته باشد. اگر چه فرهنگ غرب طبق سخن هانتينگون و امدار مسيحيت است و مسيحيان با روند جهاني سازي از جهاتي سود ميبرند، ولي با توجه به برخي از پيامدهاي منفي براي كشورهاي جهان سوم، و در معرض خطر قرار گرفتن معنويت، حتي خود مسيحيان از اين پديده لب به اعتراض گشودند. از جمله آرام اول اسقف اعظم كليساي كليكا در جمع نمايندگان 342 كليسا از صد كشور كه در ايتاليا در اوت 2002 گرد هم آمده بودند، به انتقاد از جهاني شدن پرداخت و گفت: جهاني سازي آثاري را در بردارد، از جمله باعث از خودبيگانگي انسانها ميشود و نابرابريها را تشديد ميكند.

كوتاه سخن اين كه: جهاني سازي يك نوع مستعمره گرايي به شكل جديد است و پيامدهاي منفي متعددي را براي كشورهاي جهان سوم و در حال رشد به وجود ميآورد، از جمله:

1 - تسلط قدرتهاي بزرگ بر روند اقتصادي جهاني و منابع توليد و مبادلات مالي و تجاري؛

2 - سلطه آمريكا بر ابزارها و فناوري اطلاعات؛

3 - تحقير كشورهاي كوچك و جلوگيري از توان رشد آنها؛

4 - دخالت در قانونگذاري داخل ملل ديگر؛

5 - شبيخون فرهنگي سراسري و كوشش در ريشه كن سازي فرهنگهاي ديگر؛

6 - كاستي از نقش و اثر گذاري محافل بين المللي و بهرهگيري از آنهابه سود سلطه قدرتهاي بزرگ؛

7 - بحران هويت ملتها.(1)

پينوشتها:

1 - خبرنامه دين پژوهان، ش 11، ص 33 و 32.